Τα αιθέρια έλαια στην αντιμετώπιση του δάκου

 

Επιστράτευση αιθέριων ελαίων για την αντιμετώπιση του δάκου

Ο δάκος, Bactrocera oleae (Rossi) (Diptera: Tephritidae), αποτελεί το σημαντικότερο έντομο - εχθρό της ελιάς, η προσβολή του οποίου προκαλεί σημαντική καρπόπτωση που δύναται να φτάσει το 90%. Προσβεβλημένοι καρποί δίνουν ελαιόλαδο υποβαθμισμένης ποιότητας και εάν πρόκειται για βρώσιμες ελιές τότε είναι ακατάλληλες για κονσερβοποίηση. 

Επίσης, τα νύγματα που προκαλεί στους καρπούς γίνονται πηγές εισόδου που ευνοούν την εξάπλωση ασθενειών των καρπών, συνεπώς υπάρχει συνεργιστική δράση π.χ. γλοιοσπόριο. 

Στην Ελλάδα οι καταγραφόμενες οικονομικές απώλειες από την προσβολή του B. οleae μπορεί να είναι υψηλές και σε ορισμένα έτη εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 500εκ ευρώ/έτος.

Η αποτελεσματική αντιμετώπισή του αποτελεί μια δύσκολη υπόθεση καθώς θα πρέπει να εφαρμοστεί σε μεγάλη έκταση και σε πολύ σύντομο διάστημα, να επιβαρύνει όσο το δυνατό λιγότερο τον άνθρωπο και το περιβάλλον, να μην διαταράσσει την οικολογική ισορροπία, να μην  επιβαρύνει τα προϊόντα με υπολείμματα εντομοκτόνων και τέλος, να έχει όσο το δυνατό μικρότερο κόστος. Όλα αυτά τα πλεονεκτήματα τα προσφέρει η  μέθοδος των δολωματικών ψεκασμών όπου ψεκάζεται ένα πολύ μικρό μέρος της κόμης των δένδρων με εντομοκτόνο και ελκυστικό τροφής. 

Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται  στο πρόγραμμα δακοκτονίας από το ΥπΑΑΤ σε όλη τη χώρα. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των ελκυστικών θα πρέπει να βελτιωθεί καθώς ένα πολύ μικρό μέρος του πληθυσμού επί των δένδρων συλλαμβάνεται στις παγίδες, ενώ η διάρκεια δράσης τους είναι πολύ σύντομη (μόνο λίγες ημέρες) με συνέπεια η αποτελεσματικότητα της μεθόδου να περιορίζεται κατά πολύ. 

Πηγή φωτογραφίας /  Ευγενική χορηγία του ΥΔ Σωτήρα Μάριου-Ιωάννη MSc. Γ.Π.Α.

Τροφικά ελκυστικά χρησιμοποιούνται επίσης στη μέθοδο της μαζικής παγίδευσης του δάκου που έχει και αυτή αντίστοιχα πλεονεκτήματα με τη μέθοδο των δολωματικών ψεκασμών και αποτελεί κύρια μέθοδο αντιμετώπισης του δάκου στη βιολογική καλλιέργεια της ελιάς. 

Εντούτοις, η προσελκυστική δράση των ελκυστικών διαφέρει ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες ενώ η αποτελεσματικότητά τους δεν είναι ικανοποιητική σε αυξημένους αλλά και σε μέτριους δακοπληθυσμούς. 

Τέλος, η ανάπτυξη νέων πιο αποτελεσματικών τροφικών ελκυστικών θα βοηθούσε επίσης και στη βελτιστοποίηση της παρακολούθησης του δακοπληθυσμού που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για αυξημένη αποτελεσματικότητα κάθε προγράμματος δακοκτονίας.

Επομένως, η ανάπτυξη νέων πιο αποτελεσματικών τροφικών ελκυστικών και με μεγαλύτερη διάρκεια δράσης είναι αναγκαία και θα αποτελέσει σημαντικό βήμα στην αύξηση της αποτελεσματικότητας και της έκτασης εφαρμογής των φιλοπεριβαλλοντικών μεθόδων αντιμετώπισης του δάκου προς όφελος της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων ελιάς.

Παρά τα πλεονεκτήματά της, η μέθοδος των δολωματικών ψεκασμών βασίζεται στη χρήση και εντομοκτόνου και επομένως έχει πάντοτε τον κίνδυνο για αρνητικές επιδράσεις στον άνθρωπο, στο περιβάλλον και στο προϊόν όπως και τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικότητας του δάκου στα εντομοκτόνα. 

Από την άλλη πλευρά πολλές δραστικές ουσίες έχουν πρόσφατα αποσυρθεί και θα συνεχίσουν να αποσύρονται από την ΕΕ, Πράσινη Συμφωνία, με σκοπό την αντικατάστασή τους από νέες φυσικής προέλευσης ουσίες με λιγότερες αρνητικές επιδράσεις.

Η αναγκαιότητα αναζήτησης νέων εντομοτοξικών ουσιών θα πρέπει να εστιάσει επίσης σε ουσίες φυσικής προέλευσης με μειωμένες επιδράσεις στο περιβάλλον. 

Μία από τις πιο ελπιδοφόρες και καινοτόμες λύσεις στην αναζήτηση νέων εντομοτοξικών ουσιών για το δάκο με σκοπό να  αντικαταστήσουν τα χημικά εντομοκτόνα, είναι τα αιθέρια έλαια αρωματικών φυτών καθώς είναι ασφαλή για τον άνθρωπο, βιοαποδομούνται πολύ γρήγορα, αποτελούνται από πολλά συστατικά και επομένως είναι πολύ μικρός ο κίνδυνος εμφάνισης ανθεκτικότητας από τα έντομα-στόχους, και γενικά έχουν μειωμένες επιδράσεις στα ωφέλιμα έντομα

Ερευνητές έδειξαν ότι αιθέρια έλαια από τα φυτά Trachyspermum ammi και Pimpinella anisum όταν χρησιμοποιήθηκαν μαζί με πρωτεϊνούχο δόλωμα προκάλεσαν υψηλά ποσοστά θνησιμότητας σε ενήλικα του δάκου. 

Παρόμοια αποτελέσματα βρέθηκαν όταν ενσωμάτωσαν σε πρωτεϊνούχο δόλωμα τα αιθέρια έλαια δενδρολίβανο και λεβάντα τα οποία προκάλεσαν υψηλά ποσοστά θνησιμότητας όπως και αιθέρια έλαια από άλλα φυτά.

Σε όλες τις περιπτώσεις, οι επιδράσεις αυτών των ουσιών σε ωφέλιμα έντομα θα πρέπει να μελετηθούν καθώς αυτό αποτελεί βασικό κριτήριο για την περαιτέρω αξιοποίηση τέτοιων ουσιών. 

Ενδεικτικά, το αιθέριο έλαιο από τη Μελαλεύκη αποδείχτηκε τοξικό έναντι του παρασιτοειδούς του δάκου Psyttalia concolor (Hymenoptera: Braconidae). Tο Spinosad που είναι φυσικής προέλευσης εντομοκτόνο με έγκριση στο δολωματικό ψεκασμό έχει επιδράσεις και σε παρασιτοειδή του δάκου.  

Το εκχύλισμα αιθανόλης από τους σπόρους του Peganum harmala L. (Zygophyllaceae) δεν επηρέασε τον παρασιτισμό των προνυμφών του δάκου από το Psyttalia concolor.

Η ερευνητική δυσκολία είναι μεγάλη όπως και η ανάγκη διαχείρισης του πληθυσμού του δάκου, συνεπώς επιβάλλεται η εύρεση νέων φιλοπεριβαλλοντικών προϊόντων φυσικής προέλευσης, να είναι ελεγμένα ως προς την εκλεκτικότητά τους, τη μείωση της χρήσης χημικών στη γεωργία, την ενίσχυση του εισοδήματος μεγάλων περιοχών όπου καλλιεργείται η ελιά με την αποτελεσματικότερη προστασία της παραγωγής και τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων ελιάς. Διεξάγονται έρευνες στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Εργαστήριο της Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας και τα έως τώρα αποτελέσματα τους είναι ενθαρρυντικά.